پیمانکاران داخلی؛ بازیگران فراموش‌شده پروژه‌های نفتی
در سایه‌ی تحریم‌ها، کمبود سرمایه‌گذاری و بروکراسی پیچیده، صنعت نفت ایران با ظرفیت‌های خالی و فرصت‌های از‌دست‌رفته مواجه است. با این حال، در دل این چالش‌ها، انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران توانسته است با تکیه بر شرکت‌های دانش‌بنیان، بومی‌سازی تجهیزات، حضور در بازارهای بین‌المللی و پیگیری تسهیلات مالی، موتور تولید داخلی را روشن نگه دارد. مسیری دشوار اما امیدبخش که نشان می‌دهد با مدیریت هوشمند و تاب‌آوری ملی، می‌توان حتی در سخت‌ترین شرایط، صنعت نفت را بر مدار پیشرفت و خودکفایی نگاه داشت.
صنعت نفت و گاز ایران، به عنوان قلب تپنده‌ی اقتصاد کشور، در سال‌های اخیر با مجموعه‌ای از چالش‌های پیچیده و گاه متناقض روبه‌رو بوده است. از یک سو محدودیت‌های تحریمی و بحران‌های منطقه‌ای، و از سوی دیگر سرمایه‌گذاری ناکافی در دهه‌های گذشته، سبب شده است تصویری از ظرفیت‌های بلااستفاده و پروژه‌های نیمه‌تمام در برابر چشمان فعالان این صنعت شکل بگیرد. در این میان، انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران نه تنها یک نهاد صنفی، بلکه حلقه‌ی اتصال میان توان داخلی و نیازهای واقعی صنعت محسوب می‌شود.
این انجمن با بیش از هزار عضو فعال، از جمله بیش از ۲۵۰ شرکت دانش‌بنیان، سهم قابل توجهی در تأمین بیش از ۸۰ درصد تجهیزات مورد نیاز صنعت نفت، گاز و پتروشیمی دارد. گفت‌وگوی پیش‌ِ رو با علی‌اصغر اجتهادی، دبیر انجمن سازندگان تجهیزات صنعت نفت ایران، تصویری روشن از چالش‌ها، ظرفیت‌ها و راهکارهای عملی این حوزه ارائه می‌دهد و نشان می‌دهد که چگونه می‌توان در شرایط دشوار، مسیر تولید داخلی را پایدار و توسعه‌یافته نگاه داشت.
ظرفیت خالی؛ گره‌ای که باز نشده است
آمارها نشان می‌دهد نزدیک به ۴۰ درصد ظرفیت سازندگان تجهیزات صنعت نفت کشور همچنان بلااستفاده مانده است. این رقم صرفاً یک عدد آماری نیست؛ بلکه نمایانگر فرصتی از دست‌رفته و گره‌ای قدیمی است که هنوز گشوده نشده است. نگاهی به کارخانه‌ها و خطوط تولید کشور کافی است تا صحنه‌ای ملموس از تجهیزات آماده اما نیمه‌فعال، نیروهای متخصصی که در انتظار پروژه‌اند و فناوری‌هایی که بدون استفاده خاک می‌خورند، پیش چشم قرار گیرد.
علی‌اصغر اجتهادی، دبیر انجمن سازندگان تجهیزات نفت ایران، با لحنی صریح می‌گوید: بخش عظیمی از توانمندی‌های داخلی، چه از نظر نیروی انسانی متخصص و چه از نظر امکانات و فناوری، سال‌هاست در انتظار به‌کارگیری مؤثر مانده‌اند. سرمایه‌گذاری‌های لازم انجام نشده و برنامه‌های حمایتی منسجم وجود نداشته است. حاصل این بی‌توجهی، ظرفیت‌های خالی و فرصت‌هایی است که می‌توانستند اقتصاد کشور را تقویت و اشتغال را رونق دهند.
وی در ادامه توضیح می‌دهد: یکی از دلایل مهم خالی ماندن ظرفیت‌ها، تمایل برخی کارفرمایان به همکاری با پیمانکاران خارجی است. گاهی این تمایل به دلیل نیاز به فناوری‌های پیشرفته است، اما در مواردی هم ریشه در نگاه ترجیحی به محصولات خارجی دارد. در نتیجه، حلقه‌ای از ناکارآمدی در زنجیره‌ی تولید شکل گرفته و توان داخلی کمتر مورد بهره‌برداری قرار گرفته است.
با این حال، اجتهادی تنها به بیان مشکلات بسنده نمی‌کند و مسیر حل بحران را نیز روشن می‌سازد: انجمن تلاش می‌کند با فعال‌سازی ظرفیت‌های خالی، نه‌تنها پاسخگوی نیاز داخلی باشد بلکه با توسعه‌ی صادرات، حضور در نمایشگاه‌های بین‌المللی و امضای تفاهم‌نامه‌های منطقه‌ای، این ظرفیت‌های مغفول را به حلقه‌ای زنده و پویا تبدیل کند. هدف ما این است که سازندگان ایرانی نه فقط در کشور، بلکه در بازارهای منطقه‌ای و جهانی جایگاه واقعی خود را بیابند.
چالش منابع مالی؛ رگ حیاتی شرکت‌های دانش‌بنیان
در قلب صنعت نفت و گاز، شرکت‌های دانش‌بنیان مانند موتورهایی عمل می‌کنند که بدون سوخت مالی، حرکت آن‌ها ممکن نیست. یکی از بزرگ‌ترین موانع پیش روی این شرکت‌ها، تأمین منابع مالی پایدار است؛ چالشی که اگر حل نشود، نه تنها جریان تولید متوقف می‌شود، بلکه سرمایه انسانی و تخصصی کشور—که نتیجه سال‌ها آموزش، تجربه و تلاش است—آرام آرام تحلیل می‌رود و از چرخه اقتصادی خارج می‌شود.
انعقاد تفاهم نامه ها بین انجمن با بانک ها و صندوق های نوآوری و شکوفایی گام عملی و راهگشا در مواجهه با این بحران است.
اجتهادی توضیح می‌دهد: حفظ اشتغال و استمرار تولید برای ما یک ضرورت حیاتی است، نه صرفاً یک شعار. بدون منابع مالی کافی، پروژه‌ها متوقف می‌شوند و نیروهای انسانی مولد از چرخه اقتصادی حذف می‌شوند. این تفاهم‌نامه‌ها امکان برنامه‌ریزی مستمر و امن برای اعضای انجمن را فراهم می‌آورند و اطمینان می‌دهند که چرخه تولید، حتی در شرایط دشوار، ادامه یابد.
او ادامه می‌دهد: انجمن تنها به امضای تفاهم‌نامه اکتفا نکرده است؛ ما با پیگیری مستمر تا مرحله تخصیص منابع، مشکلات اجرایی را شناسایی کرده و با تعامل مستقیم با بانک‌ها و صندوق‌ها آن‌ها را رفع می‌کنیم. این اقدامات فراتر از یک توافق کاغذی است؛ ما تضمین می‌کنیم که منابع به دست تولیدکنندگان واقعی برسد و چرخه اقتصادی با کمترین اختلال ادامه یابد.
این رویکرد، ترکیبی از هوشمندی و مسئولیت‌پذیری است؛ تلاشی که هم تاب‌آوری اقتصادی بنگاه‌ها را افزایش می‌دهد و هم زمینه‌ساز اعتماد و ثبات در شبکه تولید کشور می‌شود. از سوی دیگر، این اقدام امکان حضور فعال در بازارهای صادراتی و رقابت در عرصه‌های بین‌المللی را نیز برای اعضا فراهم می‌آورد و نشان می‌دهد که با مدیریت درست منابع مالی، صنعت داخلی می‌تواند در برابر بحران‌ها مقاوم بماند و فرصت‌ها را به حداکثر برساند.
تحریم و محدودیت ارزی؛ مسیر پرپیچ و خم تولید و صادرات
تحریم‌ها و محدودیت‌های ارزی، از موانع جدی بر سر راه تولید و صادرات هستند و چالشی تعیین‌کننده برای سازندگان داخلی به شمار می‌روند.
مذاکرات مستمر و جلسات حضوری بین اعضا با مسئولین محترم وزارت صمت در حوزه ماشین آلات و تجهیزات باعث شده تا زمان انتظار برای ثبت سفارش و تخصیص ارز به میزان قابل توجهی مدیریت و کاهش یابد.
او ادامه می‌دهد: حتی در بحران‌هایی مانند جنگ ۱۲ روزه، برخی تولیدکنندگان داخلی با وجود فشارهای شدید، کارخانه‌های خود را تعطیل نکردند و چرخه تولید را حفظ کردند. ما با دعوت از کارشناسان و صاحب‌نظران، جلسات تخصصی و عملیاتی برای افزایش تاب‌آوری اقتصادی اعضا برگزار کردیم تا اثر بحران‌ها به حداقل برسد و تولیدکنندگان بتوانند با اعتماد به نفس و برنامه‌ریزی دقیق پروژه‌ها را پیش ببرند.
این روایت، نه تنها تاب‌آوری و ایستادگی سازندگان داخلی را نشان می‌دهد، بلکه ثابت می‌کند که با مدیریت هوشمندانه و پیگیری مستمر، حتی شرایط بحرانی نیز می‌تواند به فرصت تبدیل شود و جریان تولید و صادرات با کمترین آسیب ادامه یابد.
بومی‌سازی؛ افتخار صنعت نفت ایران
یکی از دستاوردهای برجسته انجمن، بومی‌سازی تجهیزات صنعت نفت، گاز و پتروشیمی است؛ دستاوردی که نه تنها توانمندی داخلی را به رخ می‌کشد، بلکه وابستگی به پیمانکاران خارجی را کاهش داده و خودکفایی ملی را افزایش می‌دهد.
اجتهادی با افتخار می‌گوید: ما ۱۰ گروه کالایی اصلی را برای بومی‌سازی تعریف کرده‌ایم: تجهیزات ثابت و دوار، تجهیزات حفاری، سیستم‌های کنترل و اتوماسیون، ابزار دقیق، مواد شیمیایی و کاتالیست، شیرآلات صنعتی، لوله‌ها و اتصالات، کالا و خدمات عمومی و تجهیزات ایمنی و آتش‌نشانی. اعضای انجمن توانسته‌اند بیش از ۸۵ درصد نیازهای پالایشگاهی کشور را با تولید داخلی تأمین کنند و بخش مهمی از تجهیزات حساس صنعت را در داخل طراحی و بسازند.
این دستاورد فراتر از یک موفقیت فنی است؛ نشان‌دهنده عزم، تخصص و پشتکار سازندگان ایرانی است که در سایه تحریم‌ها و محدودیت‌های بین‌المللی، مسیر خودکفایی و استقلال صنعتی را هموار کرده‌اند. هر قطعه‌ای که در داخل تولید می‌شود، نه تنها حلقه‌ای از زنجیره تولید کشور را تکمیل می‌کند، بلکه قدرت مذاکره و انعطاف صنعت نفت در برابر فشارهای خارجی را نیز افزایش می‌دهد.
توسعه صادرات؛ از اوراسیا تا بریکس
انجمن با نگاهی فراتر از مرزهای جغرافیایی، به دنبال گسترش افق‌های تجاری و تقویت جایگاه صنعت داخلی در بازارهای بین‌المللی است.
اجتهادی توضیح می‌دهد: اعضای ما با حضور فعال در نمایشگاه‌های بین‌المللی و استفاده از تفاهم‌نامه‌های منطقه‌ای و فراملی، جای پای خود را در بازارهای اوراسیا و کشورهای عضو بریکس محکم کرده‌اند. هدف ما تنها فروش تجهیزات نیست؛ بلکه ایجاد شبکه‌های همکاری پایدار و هموار کردن مسیر صادرات تجهیزات و خدمات با کیفیت داخلی است. این مسیر باعث می‌شود توانایی‌های فناورانه و ظرفیت‌های علمی کشور در سطح جهانی دیده شود.
او ادامه می‌دهد: اعضای انجمن با شناسایی بازارهای هدف، برقراری ارتباط مستقیم با مشتریان خارجی و توسعه بسته‌های حمایتی صادراتی، توانسته‌اند بخشی از نیازهای صنعتی کشورهای همسایه و شرکای منطقه‌ای را تأمین کنند. حتی در شرایط تحریمی و محدودیت‌های ارزی، این حضور فعال نشان می‌دهد که سازندگان داخلی نه تنها ظرفیت رقابت دارند، بلکه می‌توانند اعتماد بازارهای خارجی را نیز جلب کنند.
اجتهادی با تأکید بر استمرار این مسیر می‌گوید: برنامه ما کوتاه‌مدت نیست. با آموزش اعضا، حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان و استفاده از تجارب بین‌المللی، تلاش می‌کنیم بازارهای جدید را شناسایی و در آن حضور مستمر داشته باشیم. هدف، تثبیت نام ایران به عنوان تولیدکننده تجهیزات صنعتی پیچیده در سطح جهان است.
نظارت و تضمین اثرگذاری تسهیلات
با گسترش روزافزون شرکت‌های دانش‌بنیان عضو انجمن، نگرانی از سوءاستفاده احتمالی از تسهیلات دولتی و ناکارآمدی اثرگذاری آن‌ها افزایش یافته است.
اجتهادی توضیح می‌دهد: فرآیند ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان پیچیده و چند مرحله‌ای است. ابتدا معاونت علمی و فناوری شرکت‌ها را با شاخص‌های دقیق بررسی می‌کند و پس از تأیید اولیه، انجمن نیز مدارک، سوابق و پروژه‌های اجرایی اعضا را بررسی می‌کند. سپس کمیته عضویت انجمن ارزیابی نهایی را انجام داده و تأیید رسمی صادر می‌کند. این سازوکار باعث می‌شود هر عضوی که به انجمن وارد می‌شود، واقعاً از توانایی‌های عملی و ظرفیت تولید برخوردار باشد.
او ادامه می‌دهد: ما تنها به مدارک و ارزیابی‌های اداری بسنده نمی‌کنیم. دریافت رضایت‌نامه‌های کارفرما برای ما حیاتی است؛ زیرا تضمین می‌کند که تسهیلات دریافتی واقعاً در مسیر تولید و توسعه پروژه‌ها اثرگذار بوده است. این مراحل نظارتی، ضمن حفظ شفافیت، اعتماد عمومی و کارآمدی تسهیلات را تضمین می‌کند.
اجتهادی با تأکید بر پایش مستمر می‌گوید: اثر واقعی هر تسهیلات در عملکرد اعضا و نتایج پروژه‌ها دیده می‌شود. بنابراین انجمن با پیگیری مستمر، بررسی گزارش‌های عملکرد و تعامل مستقیم با کارفرما و بانک‌ها، اطمینان حاصل می‌کند که این منابع نه در قالب کاغذ، بلکه در عمل موجب رونق تولید و تقویت توانمندی داخلی شود.
چالش‌های اصلی صنعت نفت و مسیر اصلاح
دبیر انجمن با نگاهی تحلیلی می‌گوید: مشکلات داخلی و خارجی وجود دارد، اما اگر چالش‌های داخلی را مدیریت کنیم، حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد مشکلات تولید داخلی حل می‌شود. سرمایه‌گذاری کافی، استفاده از حداکثر توان ساخت داخل، کاهش بروکراسی، یکپارچه‌سازی سامانه‌ها و هماهنگی با گمرک و مالیات، مسیر تولید را روان‌تر می‌کند.
او ادامه می‌دهد: تحریم‌ها قطعاً فشار می‌آورند، اما با تاب‌آوری داخلی، حمایت مستمر و مدیریت هوشمند، می‌توان اثر آن را به حداقل رساند. همان‌طور که یک ساختمان بلند نیازمند ستون‌های مقاوم‌تر است، تولید داخلی هم برای مقابله با فشار خارجی نیازمند ساختار قوی و حمایتی است.
انجمن، نقطه تلاقی توانمندی و فرصت‌های ملی
مصاحبه با علی‌اصغر اجتهادی نشان می‌دهد که انجمن سازندگان تجهیزات نفت ایران فراتر از یک نهاد صنفی است؛ این انجمن، حلقه‌ای حیاتی و پل محکمی است که بین ظرفیت‌های داخلی، توان شرکت‌های دانش‌بنیان و نیازهای واقعی صنعت نفت، ارتباطی استراتژیک برقرار می‌کند.
از مدیریت منابع مالی و تسهیل تأمین سرمایه برای شرکت‌های دانش‌بنیان، گرفته تا بومی‌سازی تجهیزات حساس و حضور در بازارهای بین‌المللی، انجمن در تمامی زوایای صنعت نفت نقش فعال و مؤثری ایفا می‌کند. توسعه صادرات، پیگیری مستمر تسهیلات و نظارت دقیق بر کیفیت و اثرگذاری پروژه‌ها، نمونه‌هایی از تلاش بی‌وقفه انجمن برای هموار کردن مسیر تولید است.
اجتهادی با نگاهی راهبردی تأکید می‌کند: ما نه تنها به دنبال حل مشکلات امروز هستیم، بلکه در پی ایجاد زیرساخت‌های پایدار و مقاوم برای فردای صنعت نفت ایران. حمایت هوشمند، همدلی داخلی و مدیریت مبتنی بر واقعیت‌ها، ابزارهایی هستند که به ما امکان می‌دهند حتی در شرایط تحریمی و بحران، چرخه تولید و توسعه را فعال نگه داریم.
بنابراین روشن است که انجمن سازندگان تجهیزات نفت ایران تنها یک نهاد صنفی نیست؛ بلکه نقطه تلاقی توانمندی، دانش و فرصت‌های ملی است؛ حلقه‌ای که می‌تواند صنعت نفت کشور را از وابستگی‌های خارجی برهاند، تاب‌آوری آن را تقویت کند و مسیر رشد پایدار و خودکفا را برای آینده‌ای روشن و امن هموار سازد.
